Voor velen roept Engeland louter nog associaties op met een rumoerig parlement en een stem die om 'order!' schreeuwt. Toch is het oeroude land met zijn elfen en tussenwezens, zijn donkere griezelbossen en kronkelige boomwortels niet uitgewist. In Het boek van de kinderen beschreef A.S. Byatt dat mythische Engeland als 'een ondergrondse wereld vol tunnels, gangen, mijnen en vreemde personen en wezens, goedgezind, kwaadaardig en alles daartussenin'.

In Lanny, zijn tweede roman, zoekt Max Porter diezelfde mythische plek op. Ver hoef je er niet voor te reizen. Er is zelfs gsm-bereik, de stad ligt op forens afstand. Dat is een van de troeven van het dorp waar ­Lanny en zijn ouders wonen. Zijn moeder was actrice en werkt nu aan haar eerste thriller. Wat zijn vader precies doet, blijft onbekend. Porter maakt een grap over deze cryptische bezigheden. Boven het bureau van de forens hangt Lanny's tekening van pa in superheldkostuum. Het bijschrift van de jongen luidt: 'Waar gaat papa elke dag naartoe? Niemand die het weet.'

Het dorp vloeit over in het woud, de lievelingsplek van Lanny, een jongen die gevoelig is voor signalen uit de wereld van geesten en elfen. Hij legt een museum van magische dingen aan, zingt vreemde liedjes. Soms gebruikt hij woorden waar hij te jong voor is, alsof hij bezeten is.

Ook in Verdriet is het ding met veren liepen de fantasiewereld en de echte wereld van de broertjes in elkaar over: 'Ze speelden dat ze vogels waren, ze speelden dat ze leeuwen waren.' Lanny fantaseert niet om een groot verlies te verwerken, zoals in dat eerste boek. Zo is hij gewoon. Vooral de moeder maakt zich zorgen om het kind. Het liefst wil ze hem bij zich houden, toch laat ze Lanny dwalen in het dorp. Ze vraagt zich af hoe lang hij nog zal willen knuffelen.

De jongen gaat op tekenles bij Pete, een gerenommeerd kunstenaar die zich, net als de moeder, heeft teruggetrokken uit het publieke leven. De oude man leeft op van de lessen en van de wandelingen die de twee maken door het woud. De dorpelingen fronsen de wenkbrauwen.

Liefdevol

Lanny begint niet in de mensenwereld. Dode Papa Scheurwortel krijgt het eerste woord. Dit mythische wezen ritselt over het land, steevast verandert hij van gedaante. Dorpskinderen menen hem gezien te hebben. Hij heeft een kostuum van klimop, zeggen ze, een kostuum van schors. Zo groot is de lokale faam van Dode Papa dat er zelfs merchandising rond hem wordt gemaakt.

Dode Papa luistert naar de stemmen van de dorpelingen. Naar één daarvan gaat zijn bijzondere aandacht uit, die van Lanny. De schrijver maakt er geen geheim van dat de jongen meegenomen zal worden naar die andere wereld. Wanneer dit gebeurt, in het tweede deel, laat Porter vooral zien hoe de dorpsbewoners reageren. In het begin van de roman kwebbelden ze over van alles en nog wat. Nu gaat het enkel nog over de jongen. De pub vaart er wel bij: een verdwenen kind zorgt voor extra klandizie.

Net als in Verdriet is het ding met veren laat Porter een koor aan stemmen op ons los. Allemaal doen ze hun zegje, maar Lanny blijft een mysterie, hij krijgt geen eigen hoofdstukken. Meer nog dan Porters debuut is dit een roman over stem en klankkleur, een speels en talig boek. In dat opzicht doet ­Porters werk denken aan dat van Ali Smith. Met de Schotse deelt hij ook zijn humanisme en engagement. Lanny is een roman over een verdeeld Engeland, over de vooroordelen tegen buitenstaanders en over de ecologische rampspoed die zich aan het voltrekken is.

Porter schrijft gecomprimeerd. Indrukwekkend is hoe hij bijvoorbeeld laat zien dat er een haar in de boter zit bij ­Lanny's ouders. Die compactheid gaat gelukkig samen met een meesterlijk oog voor details. 'Caress the divine detail', schreef Vladimir Nabokov. Dit is nou net wat Porter doet. De relatie tussen de jongen en zijn moeder is liefdevol, bijna dierlijk. We lezen over het 'gouddons' op de knieën van het kind, over zijn 'gloeiende hieltjes als kiezelstenen die zijn opgewarmd door een inwendige zon'. Grootst is de manier waarop de schrijver het maatschappelijke koppelt aan het intieme: uiteindelijk is dit vooral een verhaal over een jongetje dat groot wordt. Lanny is een tedere lofzang op de mens die buiten de pas durft te lopen.

Vertaald door Saskia van der Lingen, De Bezige Bij, 224 blz., 20,99 €. Oospronkelijke titel: 'Lanny'.

Hide text

Lanny is een beetje anders. Hij zingt liever dan dat hij spreekt, bouwt prieeltjes in het bos en bestookt de bewoners van zijn Engels slaapdorpje met vreemde vragen als: ‘Wat heeft meer geduld, hoop of een idee?’ Zijn moeder laat betijen. Terwijl ze haar thriller schrijft, mag Lanny vrijelijk het dorp verkennen. Zijn vader, een bankier die elke dag naar de City forenst en daar ‘onzichtbare kapitalen vermeerdert’, maakt zich iets meer zorgen, zeker wanneer Lanny vriendschap sluit met Pete, een oude, excentrieke kunstenaar. De barse Pete was ooit beroemd maar heeft het gehad met de kunstwereld. Knutselen met Lanny schenkt hem veel meer plezier dan de zoveelste egotrip. En dan is er nog Dode Papa Scheurwortel, een eeuwenoude legende die door het dorp spookt, zich in een boom kan vermommen en zinnetjes verzamelt. Dat is de band tussen Lanny, Pete en het Gespenst : taal oogsten. Wat betekenen woorden en wat kun je ermee bouwen? Of is het soms beter te zwijgen? Want wie onvoorzichtig met woorden omspringt kan wel eens in een taalweb verstrikt raken. Lanny kan het weten: zijn rijmpjes dreigen hem de das om te doen.

Max Porter debuteerde in 2015 met de verbluffende roman Verdriet is het ding met veren , een ontroerend verhaal over een praatgrage kraai die een rouwend gezin terroriseert. Porters debuut zat tjokvol referenties naar de Engelse literatuur – Poe, Hughes en Plath werden rijkelijk over elke pagina uitgestrooid – en ook nu heb je het gevoel dat hij een plejade aan literaire grootmeesters verhakseld. Alleen al de centrale zin hiernaast werkt op de speekselklieren van elke taalliefhebber en Lanny ontplooit zich gaandeweg tot een fonkelende fontein van woordkunst.

Porters spielerei staat het verhaal overigens niet in de weg. Lanny leest als een joyceaanse versie van De kleine prins . De sprookjesavonturen van Lanny blijven geaard in hedendaagse thema’s als racisme, de angstcultuur en het wantrouwen tegenover de culturele elite. Knap hoe Porter via zijn meerstemmigheid een volledige maatschappij aan het woord laat zonder de vaart van zijn verslavende roman te stremmen.

Doe uzelf een plezier en koop zowel de Nederlandse als de Engelse versie. Vertaalster Saskia van der Lingen heeft dit huzarenstukje tot een zeer goed einde gebracht maar als je het origineel leest, kun je nogmaals watertanden: Porters Engels bruist en schuimt en spat open als vuurwerk. Soms kom je simpelweg sterren te kort.

*****

De Bezige Bij (originele titel: Lanny), 216 blz., € 20,99.

Hide text

Surrealistisch verhaal over een Engels dorp en zijn inwoners die van vroeger en die van nu. Geen eigenlijk verhaal, meer een geroezemoes van stemmen. De boventoon (belangrijkste personages) voeren Lanny’s moeder, Lanny’s vader, kunstenaar Maffe Pete en het tijdloze, mythische wezen Dode Papa Scheurwortel, die naar eigen believen van gedaante kan verwisselen en leeft van luisteren naar de dorpsstemmen door de eeuwen heen. Zijn favoriet wordt het bijzondere jongetje Lanny dat zo mooi zingt en met zijn ouders nog niet zo lang geleden vanuit Londen naar het dorp verhuisd is. Dan verdwijnt Lanny en raakt het dorp in opschudding. Familiedrama, fantasy, mysterie, magisch realisme: deze experimentele roman is niet onder één noemer te vangen, hier en daar schuren de verschillende elementen ook wat ongemakkelijk tegen elkaar. Fragmentarisch, bij tijd en wijle geestig, maar niet makkelijk, en minder toegankelijk dan Porters (1981) eerste roman ‘Verdriet is het ding met veren’* (‘Hope is the thing with feathers’) die een bestseller werd, ook in Nederland. Bizar maar boeiend. Hide text

In zijn gedeeltelijk autobiografische debuutroman 'Verdriet is een ding met veren' was het een imaginaire kraai die een vader en zijn zoons op een poëtische manier hielp bij de rouw om hun vrouw en moeder. Om de verhouding tussen mens en natuur draait het ook weer in Max Porters roman 'Lanny', dat deze week in het Engels verscheen en komende week in de Nederlandse vertaling. De auteur plaatst in deze roman een nog veel abstracter natuurverschijnsel tegenover zijn menselijke personages: de oerkracht Dode Papa Scheurwortel, een volkslegende over een tijdloze figuur die allerlei gedaantes aanneemt, van verontreinigde grond, verrotte zwammen, 'de leegte in de lucht waar eerder een roodborstje was' tot een klimopmannetje. Zo nu en dan richt deze oerkracht zich op in de geschiedenis.

Dode Papa Scheurwortel blijft aanvankelijk volstrekt ongrijpbaar, maar het duurt niet te lang of dit wezen krijgt enige vorm. Zoals de elfen een wisselkind uitkiezen, zo kiest Dode Papa Scheurwortel voor Lanny, een 'innemend knulletje' dat altijd zingt, beschikt over een grote fantasie en vol filosofische vragen zit. Lanny's ouders Jolie en Robert zijn Londenaren die in een forenzendorp zijn komen wonen, zij een actrice die thrillers schrijft en hij een vermogensbeheerder. Lanny krijgt tekenlessen van een bejaarde, succesvolle kunstenaar die in het dorp woont, 'Maffe Pete', met wie hij vaak de bossen in trekt. Daar werkt hij aan zijn prieeltje met mooie natuurvoorwerpen. Lanny wijkt af van de anderen met zijn poëtische taal, maar is vrij geliefd. Als Dode Papa Scheurwortel zijn oren bij de bewoners te luisteren legt (scènes die Porter weergeeft met losse flarden van huiselijke opmerkingen en clichés die over de pagina's golven), springt Lanny's eigenzinnige conversatie eruit. Dode Papa Scheurwortel herkent zichzelf in hem: "Hij is in harmonie met de eeuwigheid, voelt het elastische raamwerk van een gemeenschap aan". Dode Papa Scheurwortel "wil het dorp openrijten en het kind eruit trekken. Het extraheren. Jong en tegelijkertijd oeroud, een spiegel en een sleutel."

Lanny verdwijnt, en zo belanden we halverwege het boek ineens in een dorpsthriller à la Midsomer Murders. De poëtische taal, net als in 'Verdriet is een ding met veren' knap vertolkt naar het Nederlands door Saskia van der Lingen, maakt plaats voor kortere scènes. Max Porter verliest in deze delen helaas iets van de oorspronkelijkheid van zijn stem.

Porter plaatst Dode Papa Scheurwortel en Lanny, figuren die de eindeloze cyclus van de natuur belichamen, tegenover de kleine zielen van de dorpelingen. Natuurlijk wordt de excentrieke Pete aangezien voor de kindermoordenaar. Een buurvrouw kan zich niet over een verkeerd geparkeerde auto heenzetten als ze de wanhopig zoekende moeder Jolie aan de deur krijgt. De oudste dorpsbewoonster, roddeltante Peggy, koestert vermoedens jegens Dode Papa Scheurwortel over de verdwijning. Ze spreekt de wortels van de bomen toe. Als Lanny niet dood is, lijkt het meest waarschijnlijk dat, een beetje zoals in die andere Britse klassieker, hij als Alice in een parallelle wereld is terechtgekomen.

Dat de verdwijningszaak een magisch einde zal krijgen, staat vanaf het begin vast. Het is de vraag of Porter zijn filosofische vragen over de eeuwigheid kan rijmen met het tot een geloofwaardig einde brengen van zijn thriller.

Porter vindt een slotsom die een beetje aan die Angelsakisische traditie van de gothic novel doet denken, maar 'Lanny' blijft ook een realistisch boek. Porter lijkt te willen zeggen dat iedere crisis, of dat nu een verdwijning is, een financiële ineenstorting (want de Londense 'City' krijgt in de vorm van vader Robert ook een por) of een brexit, slechts een miniem vlekje is op de rokken van de tijd. Veel leren mensen niet. Het leven, soms met kleine gloedvolle momenten, rommelt door.

Het zou kunnen komen doordat 'Lanny' ook een maatschappijkritische roman wil zijn, dat het magisch-realisme hier minder goed werkt dan in 'Verdriet is een ding met veren', dat een veel persoonlijker boek is. 'Lanny' is niet helemaal een organisch geheel geworden. Een grootse, filosofische bespiegeling over de eeuwigheid te betrekken op een alledaags vermissingszaakje slaat dit verhaal ietwat uit het lood.

oordeel

Magisch-realisme pakt niet helemaal goed uit.

Vert. Saskia van der Lingen, De Bezige Bij; 208 blz. € 20,99

Hide text