In de Verenigde Staten is Vivian Gornick - intussen 84 jaar - quasi een literaire beroemdheid, als bekend essayist en feministisch icoon. In het Nederlands taalgebied sijpelt haar werk maar druppelsgewijs door, maar daar komt deze zomer vermoedelijk verandering in. In juni verschijnt Het einde van de liefdesroman (oorspronkelijk verschenen in 1997), waarin Gornick haar licht laat schijnen op liefde in de boeken van onder anderen Jean Rhys, Willa Cather en Raymond Carver. En in september volgt haar nieuwste werk, Onvoltooid werk. Aantekeningen van een chronische herlezer (2020).

 

Twee boeken van Gornick zijn al in het Nederlands vertaald, allebei memoires: Een vrouw apart. En de stad en Verstrengeld. In die laatste, die voor het eerst verscheen in 1987 onder de titel Fierce attachments en volgens The New York Times de beste memoir is van de afgelopen vijftig jaar, springt Gornick heen en weer in de tijd. Ze wandelt als 45-jarige met haar 77-jarige moeder door New York, en ze praten, discussiëren en maken ruzie over het verleden. Gornick groeide op in de Bronx in een woonblok vol Joodse arbeidersgezinnen, tussen vrouwen, want mannen - vaders - waren grotendeels afwezig, door oorlog of werk. Ook haar vader was er niet meer, hij overleed aan een hartaanval toen ze dertien was en wordt door haar moeder geïdealiseerd, waardoor die zich in een permanente rouw kan hullen, met haar 'heilige ontzag voor haar eigen gelukkige huwelijksleven'.

 

De steeg

 

'Mijn relatie met mijn moeder is niet goed en met het klimmen der jaren lijkt die vaak slechter te worden', klinkt het al op een van de eerste bladzijden van Verstrengeld. Een greep uit het drama: Gornicks moeder zegt: '“Wat heb ik je gedaan dat je zo'n hekel aan me hebt?” Ik reageer er niet op. Ik weet dat ze woest is en geniet ervan. Waarom ook niet? Zelf ben ik ook woest.' En over één van hun heftigste ruzies schrijft ze: 'Bloed, gekrijs, glasscherven aan weerszijden van de deur. Die middag dacht ik: een van ons gaat nog kapot aan deze band.'

 

Maar er schemert door het boek veel mildheid voor haar moeder. En uit de precisie waarmee Gornick hun geruzie opschrijft, spreekt ook aandacht en zelfs liefde. Want - zoals ze schreef in The situation and the story - ze beseft maar al te goed dat ze eigenlijk net zoals haar moeder is: ' It flashed on me that I could not leave my mother because I had become my mother.'

 

Ook is ze niet blind voor de pijn van haar moeder. Er is een prachtige passage over onmacht: 'De keuken, het raam, de steeg. Het was de leefwereld waarin zij geworteld was, de achtergrond waartegen zij zich aftekende. Hier was ze slim, grappig en energiek, kon ze zich laten gelden en invloed hebben. Toch keek ze neer op haar omgeving. “Vrouwen, jakkes!” zei ze vaak, “waslijnen en roddels”. Ze wist dat er ergens een andere wereld was - dé wereld - en soms dacht ze dat ze liever die wereld had. Veel liever.' Dat haar dochter er wel in slaagt zich te begeven in een wereld die groter is dan de steeg, vervult haar niet met trots, maar met pijn. 'Ik heb geen leven gehad', zegt de moeder. En dat doet dan op zijn beurt de dochter weer pijn.

 

Vrijgevochten

 

De Fierce attachments uit de Engelse titel, slaan niet alleen op de band met haar moeder, maar ook op die met mannen. Gornick zal er, na verschillende relaties, affaires en twee mislukte huwelijken, voor kiezen om alleen te blijven. Want: 'Het was bijna alsof ik mannen uitkoos die me gegarandeerd in deze toestand stortten: depressief en verlamd door het mislukken van de liefde.' Voor Gornick zal niet de liefde betekenis aan haar leven geven, maar het schrijven: 'ik twijfelde er niet aan of mijn bureau - en niet de bevredigende vervulling van de liefde - was de potentiële redder in nood.' Gered, niet door de liefde, maar door het schrijven.

 

Maar gemakkelijk is dat niet. 'Op momenten dat worsteling en zelfmedelijden in evenwicht blijven' voelt ze zich 'een vrijgevochten vrouw' en ziet ze zichzelf 'in het verlengde van die verbazingwekkende tweehonderd jaar oude strijd'. Maar wanneer dat evenwicht zoek is, voelt ze zich 'levend begraven in mislukking en gemis, zonder liefde of intieme band.'

 

In Een vrouw apart lijkt ze dat evenwicht makkelijker te kunnen vinden. Hoewel voor Gornick 'het glas altijd halfleeg' is en ze onophoudelijk kritisch reflecteert op zichzelf en haar leven, lijkt ze toch meer rust te hebben. Ze heeft gekozen voor een ongebonden en onafhankelijk bestaan, en aan literatuur, vriendschap en de stad heeft ze genoeg: 'Nooit was ik minder alleen dan alleen in de drukte op straat.'

 

Een vrouw apart is het boek waarmee ze doorbrak bij een groter publiek. Eindelijk, en terecht. Want ze is ongelooflijk, niet alleen als schrijver, ook als observator en denker. Vivian Gornick lezen is blij worden. Vanwege haar observaties, haar rake gedachten, haar intelligentie en haar humor. Ze schrijft schijnbaar moeiteloos en met een lichte toets, zelfs over de zwaarste onderwerpen. Ook mooi meegenomen, zeker in een tijd waarin reizen onmogelijk is: als je Gornick leest, kan je New York horen, ruiken en voelen.

 

Vivian Gornick. Een vrouw apart. En de stad. Een memoir. Nijgh & Van Ditmar, vertaald door Caroline Meijer, 206 blz., 20 € (e-boek 11,99 €) Oorspronkelijke titel: 'The odd woman and the city. A memoir'.

 

Vivian Gornick. Verstrengeld. Over mijn moeder, de liefde en New York. Nijgh & Van Ditmar, vertaald door Caroline Meijer, 240 blz., 15 € (e-boek 10,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Fierce attachments. A memoir.

Verberg tekst

Onverbloemd eerlijk geschreven 'memoir’ van de joods-Amerikaanse feministe en auteur Vivian Gormick (1935) over haar persoonlijke ontwikkeling, het leven in New York en de complexe relatie met haar moeder. Als meisje leeft Vivian in de Bronx, in een door joodse arbeidsgezinnen bewoond woonblok. Op haar dertiende overlijdt haar vader. Vanaf dat moment groeit er tussen Vivian en haar moeder een symbiotische relatie die zowel liefdevol is als destructief. Vivian wordt door haar moeder geclaimd met een intensiteit die culmineert naarmate Vivian volwassen wordt. Als Vivian gaat studeren wordt haar leergierigheid weggehoond. Haar eerste afspraakjes met jongens worden woedend bestreden. Het mooie van deze memoir is dat Gormick blijft proberen haar moeder te begrijpen en oog heeft voor de sterke kanten van haar karakter. Na een huwelijk en twee mislukte relaties met uiteenlopende mannen (kunstenaar, therapeut en vakbondsman) blijft Vivian met haar moeder verstrengeld in een verbintenis van liefde en strijd. Een prachtig geschreven, liefdevol portret van een moeder en haar dochter. Verberg tekst